Bí quyết giao tiếp, ứng xử một cách thông minh, khôn khéo và tế nhị hiện được đăng tải rất phổ biến trên hầu hết trên các trang tin, các diễn đàn điện tử về kỹ năng mềm. Tuy nhiên, các bài này chủ yếu chú trọng đến phần “nói” mà lại ít đi sâu tìm hiểu khía cạnh quan trọng còn lại của giao tiếp là “nghe”. Lắng nghe tưởng chừng chỉ là một hành động đơn giản. Trái lại, làm sao để lắng nghe chủ động, tích cực là cả một nghệ thuật, đòi hỏi phải có một quá trình rèn luyện lâu dài mới đạt được đẳng cấp cao trong giao tiếp.

Biết lắng nghe là yêu cầu số một khi công tác ở bất cứ ngành nghề, vị trí nào, đặc biệt là lãnh đạo, tư vấn, bán hàng, luật sư... Trong cuộc sống hàng ngày và trong gia đình, lắng nghe để sẻ chia, thấu hiểu lẫn nhau làm cho mỗi ngày qua đầy ắp những kỷ niệm ngọt ngào và hạnh phúc. Trong giải quyết xung đột, lắng nghe – thấu hiểu là nền tảng để đưa ra hướng giải quyết thấu tình đạt lý nhất.
          Có 1 câu châm ngôn diễn tả rất đúng tầm quan trọng của nghệ thuật lắng nghe: “Nói là bạc, im lặng là vàng, lắng nghe là kim cương”. Theo các số liệu thống kê khoa học, thời lượng con người sử dụng kỹ năng lắng nghe chiếm đến 53% tổng thời lượng sử dụng cả 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết cộng lại. Tuy nhiên có một sự thật đáng buồn là hiệu suất nghe trung bình chỉ dừng lại ở con số 25 – 30%. Nếu cho rằng “nói là gieo, nghe là gặt” thì quả thật ta đã có một mùa màng … thất bát. Vậy nguyên nhân do đâu khiến chúng ta không thể tận dụng hiệu quả 75% tiềm năng còn lại?
          Lí do nghe kém hiệu quả xuất phát từ cả người nói và người nghe. Tuy nhiên, ta cần tập thói quen tự chấn chỉnh mình trước khi chấn chỉnh người khác. Bao giờ cũng vậy, bản thân ta phải tốt hơn người khác thì lời mình nói ra mới có sức thuyết phục. Sau đây là 6 lí do chính từ phía người nghe gây ra việc nghe kém hiệu quả
Nghe không nỗ lực/tập trung
          Người nghe không chú tâm vào câu chuyện (nghe nhưng vẫn để ý mọi người xung quanh làm gì, nói chuyện như thế nào…)
          Người nghe vừa trả lời vừa kết hợp làm các công việc khác (làm việc, gọi điện, đọc báo, xem ti vi,…).
Hệ quả:
          Người nói cảm thấy không được tôn trọng, chán nản và mất cảm hứng muốn chia sẻ.
          Người nghe không hiểu hết câu chuyện, dẫn đến hiểu sai, hiểu nhầm, không thu được lượng thông tin như mong muốn và nguy hiểm hơn là giảm lòng tin ở đối tác.
          Lời khuyên: Khi lắng nghe cần tập trung, không làm việc riêng, giờ nào việc ấy.
Nghe phục kích
          Người nghe không để ý đến những lời hay, ý đẹp mà chỉ chăm chăm tìm lỗi sai, sơ hở, điểm xấu trong câu nói của người khác theo kiểu “Vạch lá tìm sâu”, “Bới lông tìm vết”.
Hệ quả:
          Tại thời điểm nghe, người nghe đã bỏ lỡ nhiều thông tin bổ ích, tích cực.
          Về lâu dài, người nghe trở nên hay chỉ trích, suy nghĩ tiêu cực, chán ghét mọi người xung quanh, chán ghét cuộc sống và chán ghét chính bản thân mình.
Lời khuyên: Hãy “Đãi cát tìm vàng”, “Gạn đục khơi trong”. Tập thói quen nghe không phán xét, ghi lại những điều mình được nghe, sau đó mới chọn lọc ra điều cần thiết cho cuộc sống của mình.
Nghe phòng thủ
          Nghĩ rằng người nói tìm mình để mắng, quở trách (VD: bị bố mẹ, thầy cô, cấp trên gọi đến để nói chuyện), người nghe chuẩn bị tâm lý tự bảo vệ mình, nghe để tìm lí do biện minh cho việc mình làm. Trong cuộc nói chuyện, người nghe chỉ chú ý đến những thông tin tiêu cực liên quan đến bản thân, trong khi thực tế, người nói có khi không có chủ tâm chỉ trích.

Hệ quả:

Với người nghe: giống kiểu nghe phục kích
Với người nói: bị căng thẳng đôi khi không cần thiết và khó hòa giải.
Lời khuyên: Không nên tạo dựng định kiến trước các cuộc nói chuyện, trái lại, tiếp nhận ý kiến đối tác thoải mái, cởi mở, chú trọng đến thiện ý hơn là những ngôn từ tiêu cực.
Nghe một phần
Thường nghe nhanh hơn nói, mới nghe một vài từ hoặc phần đầu câu chuyện đã suy đoán ra phần còn lại.
Hệ quả: Người nghe chỉ nghe một phần và suy đoán ý của người nói, dẫn đến hiểu sai, hiểu nhầm, bỏ sót thông tin quan trọng ở phần sau.
Lời khuyên: Nên lắng nghe một cách thiện chí từ đầu tới cuối, không bỏ dở giữa chừng.
Võ đoán, ngộ nhận:
Ta thường có thói quen “suy bụng ta ra bụng người”. Mỗi người đều có cách diễn đạt và tư duy khác nhau nhưng ta có xu hướng cho rằng họ cũng nói và nghĩ như mình
Hệ quả + Lời khuyên: Như kiểu nghe một phần
Nhiễu tâm lý:
Người nghe có tâm trạng không tốt (mệt, đói, đau khổ, buồn bực) hoặc không phù hợp với câu chuyện của người nói (VD: đang buồn phải nghe chuyện vui, đang vui phải nghe chuyện buồn).
Hệ quả: Người nghe khó hòa nhập được vào câu chuyện của người nói, thậm chí làm cho tâm trạng của mình hoặc đối tác tồi tệ hơn, gây ấn tượng không tốt trong giao tiếp
Lời khuyên: Nếu bạn không sẵn sàng lắng nghe, hãy từ chối khéo, xin tiếp chuyện vào 1 dịp khác, không nên quá cả nể.

ST