Theo Hiến pháp và Luật Bầu cử Quốc hội, Luật Bầu cử HĐND, cử tri có các quyền giám sát sau: Giám sát việc lập danh sách cử tri xem mình có được ghi tên vào danh sách cử tri hay không - nếu là công dân, có quyền bầu cử. Tại Hội nghị cử tri nơi công tác, nơi cư trú, cử tri giám sát bằng cách có quyền nêu ý kiến tín nhiệm hay không tín nhiệm đối với người được giới thiệu ứng cử ĐBQH và HĐND của cơ quan, tổ chức, đơn vị và thôn, bản, tổ dân phố; tại Hội nghị cử tri nơi cư trú thường xuyên của người được giới thiệu ứng cử, cử tri giám sát bằng cách đối chiếu với tiêu chuẩn ĐBQH và HĐND, nhận xét, bày tỏ sự tín nhiệm đối với người ứng cử; cử tri giám sát qua việc có quyền yêu cầu xác minh và trả lời các vụ việc ở nơi công tác và ở nơi cư trú đối với người ứng cử; là quyền của cử tri khiếu nại, tố cáo về người ứng cử, khiếu nại, kiến nghị về những sai sót trong việc lập danh sách những người ứng cử kể từ ngày công bố danh sách chính thức những người ứng cử; giám sát trong Hội nghị gặp gỡ, tiếp xúc giữa cử tri và người ứng cử để tiến hành vận động bầu cử bằng cách cử tri lắng nghe và suy nghĩ về chương trình hành động mà người ứng cử trình bày, để quyết định xem sẽ bỏ phiếu cho ai; giám sát trực tiếp bằng cách cử tri chứng kiến việc kiểm tra hòm phiếu trước khi bỏ phiếu; bằng cách cử tri trực tiếp chứng kiến việc kiểm phiếu và bằng cách trong biên bản kết quả kiểm phiếu phải có chữ ký của cử tri thì mới hợp lệ,... Nhân dân giám sát các nội dung này bằng cách tự mình giám sát và bằng cách thông qua Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) và các đoàn thể chính trị - xã hội của mình.

Quang cảnh hội nghị triển khai công tác giám sát bầu cử

     Thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, để phát huy vai trò giám sát của nhân dân trong cuộc bầu cử, MTTQ các cấp xác định nhiệm vụ giám sát là một trong 6 nội dung quan trọng của Mặt trận tham gia bầu cử. Ban Thường trực Ủy ban MTTQ tỉnh đã xây dựng kế hoạch giám sát, triển khai các nội dung giám sát gồm 3 đợt:

     Đợt 1 được thực hiện từ ngày 10/3 đến ngày 11/4/2016, theo đó, MTTQ các cấp tiến hành giám sát việc thành lập và hoạt động của các tổ chức phụ trách bầu cử phải đảm bảo đúng pháp luật về cơ cấu, thành phần, số lượng thành viên các tổ chức phụ trách bầu cử, đảm bảo có đại diện các tổ chức chính trị - xã hội tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử. Theo quy định của Luật bầu cử ĐBQH và Luật Bầu cử đại biểu HĐND thì đại diện Uỷ ban MTTQ và một số tổ chức thành viên của Mặt trận được tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử. Uỷ ban MTTQ các cấp trong tỉnh tham gia với vai trò là Phó Chủ tịch Uỷ ban bầu cử, Phó trưởng Ban bầu cử và Tổ phó Tổ bầu cử. Ban thường trực Uỷ ban MTTQ các cấp còn có quyền phối hợp với Thường trực HĐND và Ủy ban nhân dân cùng cấp để thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử đó. Việc tham gia vào các tổ chức phụ trách bầu cử của đại diện Uỷ ban MTTQ và một số tổ chức thành viên của Mặt trận sẽ là điều kiện thuận lợi để MTTQ thực hiện tốt hoạt động giám sát của mình trong cuộc bầu cử nói chung cũng như giám sát việc thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử nói riêng.

     MTTQ các cấp tiến hành giám sát việc giới thiệu người ra ứng cử ĐBQH và HĐND và thủ tục làm hồ sơ ứng cử; giám sát việc tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi cư trú đối với người ứng cử. Cụ thể giám sát hoạt động của Ban lãnh đạo cơ quan, tổ chức, đơn vị dự kiến người ra ứng cử; giám sát việc tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi công tác của người được cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu ứng cử ĐBQH; giám sát việc hướng dẫn thủ tục, hoàn tất hồ sơ, thời hạn nộp hồ sơ (kể cả với những người tự ứng cử), việc chuyển hồ sơ; số lượng người giới thiệu ứng cử so với số lượng đại biểu được bầu; thành phần, số lượng cử tri lấy ý kiến ở nơi cư trú.

     Giám sát đợt 2 được thực hiện từ ngày 12/4 đến ngày 26/4/2016, gồm: giám sát việc lập danh sách cử tri, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về danh sách cử tri và việc niêm yết danh sách những người ứng cử; việc xóa tên người trong danh sách ứng cử ĐBQH, đại biểu HĐND các cấp. Đây là một hoạt động giám sát quan trọng và có kết quả của MTTQ các cấp; như: giám sát việc tính tuổi của cử tri sao cho đúng, đủ và chính xác; giám sát tư cách của cử tri có đảm bảo theo đúng quy định của pháp luật không; trường hợp nào được ghi tên hoặc không được ghi tên vào danh sách cử tri; việc niêm yết danh sách cử tri. Đối với danh sách những người ứng cử phải đảm bảo danh sách người ứng cử được niêm yết là danh sách chính thức do Hội nghị hiệp thương lần thứ ba của Uỷ ban MTTQ chuyển đến; đảm bảo những người ứng cử ĐBQH và đại biểu HĐND các cấp đã có trong danh sách chính thức, nhưng trong thời gian Hội đồng bầu cử chưa công bố danh sách mà người ứng cử bị khởi tố về hình sự, phạm tội quả tang, bị mất năng lực hành vi dân sự, chết, thì phải có đề nghị của Ủy ban MTTQ cấp tỉnh xóa tên người đó trong danh sách niêm yết; đảm bảo trước thời điểm bắt đầu bỏ phiếu mà người ứng cử ĐBQH, đại biểu HĐND các cấp bị khởi tố về hình sự, phạm tội quả tang, bị mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị chết theo xác định của cơ quan có thẩm quyền phải bị xóa tên trong danh sách niêm yết.

     Giám sát đợt 3 từ ngày 27/4/2016 đến ngày  22/5/2016, gồm: Giám sát việc vận động bầu cử, việc tiếp xúc giữa cử tri với người ứng cử vận động bầu cử. Cụ thể là giám sát thành phần, số lượng cử tri, giám sát cách bố trí, sắp xếp nơi diễn ra hội nghị tiếp xúc cử tri, giám sát việc người ứng cử trình bày dự kiến chương trình hành động, ý kiến về thực hiện nhiệm vụ của người ĐBQH, đại biểu HĐND các cấp nếu trúng cử. Giám sát việc vận động bầu cử bằng phương tiện thông tin đại chúng và tuyên truyền về bầu cử bảo đảm đúng mục đích, yêu cầu vận động bầu cử cho người ứng cử; bảo đảm công bằng giữa những người ứng cử khi sử dụng các hình thức, nội dung và thời gian trong vận động bầu cử thông qua các phương tiện truyền hình, phát thanh, báo giấy; trách nhiệm của các cơ quan thông tin đại chúng nơi diễn ra vận động bầu cử; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức có người ứng cử đang vận động bầu cử bằng phương tiện thông tin đại chúng; trách nhiệm của người ứng cử; tình hình chung về tuyên truyền công tác bầu cử ở địa phương. Giám sát trình tự bầu cử, thể thức bỏ phiếu trong ngày bầu cử, giám sát việc lập thẻ cử tri có đúng mẫu quy định không, việc bố trí khu vực bỏ phiếu ra sao. Đặc biệt là giám sát các công việc trong ngày bầu cử như việc bỏ phiếu của cử tri có đúng pháp luật không (tránh tính trạng bầu thay, bầu hộ người khác...); việc mở hòm phiếu và kiểm phiếu, việc ghi biên bản kiểm phiếu và kết quả bầu cử,... Qua giám sát, nếu MTTQ phát hiện thấy có những sai sót, lệch lạc trong các hoạt động trên thì kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền để điều chỉnh cho phù hợp với pháp luật bầu cử, không tự ý xử lý vấn đề không thuộc thẩm quyền và chức năng của mình.

     Về hình thức giám sát, trên cơ sở quy định của pháp luật, MTTQ các cấp có thể phối hợp với các tổ chức phụ trách bầu cử để cùng giám sát hoặc chủ động trong các hoạt động của mình để thực hiện nhiệm vụ giám sát. Có thể thông qua các hình thức giám sát trực tiếp như qua việc tổ chức các hội nghị hiệp thương, hội nghị cử tri nơi cư trú, hội nghị gặp gỡ tiếp xúc giữa ứng cử viên với cử tri để vận động bầu cử; hay qua các hình thức gián tiếp như tiếp dân và xử lý đơn thư khiếu nại của công dân, phản ánh ý kiến, tâm tư, nguyện vọng của nhân dân; tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện quyền bầu cử, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, thông qua hoạt động của các tổ chức phụ trách bầu cử, và các hình thức phù hợp khác.

     Để thực hiện tốt các nội dung giám sát trên, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ tỉnh Bắc Giang đã thành lập 4 đoàn giám sát do 4 đồng chí lãnh đạo làm trưởng đoàn tổ chức giám sát ở 10 huyện, thành phố; phân công 10 cán bộ theo dõi, phụ trách các huyện, thành phố thường xuyên bám sát địa bàn, giám sát các nội dung theo kế hoạch để vừa hướng dẫn, kiểm tra vừa theo dõi, giám sát các giai đoạn bầu cử. Uỷ ban MTTQ tỉnh phối hợp chặt chẽ với Uỷ ban bầu cử, Thường trực HĐND và các tổ chức thành viên để thành lập các đoàn đi giám sát tất cả các khâu trong cuộc bầu cử từ cấp huyện tới cơ sở; đồng thời tổ chức kiểm tra, chỉ đạo và giám sát Uỷ ban MTTQ cấp dưới thực hiện các nhiệm vụ của MTTQ trong bầu cử. Ban thường trực Uỷ ban MTTQ các huyện, thành phố đều ban hành kế hoạch, hướng dẫn Uỷ ban MTTQ cấp xã thực hiện công tác giám sát của MTTQ trong cuộc bầu cử; có huyện tổ chức hội nghị tập huấn, quán triệt công tác này cho cán bộ Mặt trận cơ sở và Ban Thanh tra nhân dân cấp xã nhằm phát huy vai trò của các tổ chức này để giám sát chặt chẽ các giai đoạn trong cuộc bầu cử.

     Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ giám sát cuộc bầu cử, MTTQ các cấp đã thường xuyên lắng nghe ý kiến của dân, phối hợp với các tổ chức thành viên, các hội đồng tư vấn của Mặt trận trong thực hiện nhiệm vụ giám sát. Quá trình giám sát, MTTQ đã kịp thời phát hiện được những sai sót ở một số khâu trong quy trình bầu cử, đề xuất với các tổ chức phụ trách bầu cử để xử lý kịp thời, góp phần để cuộc bầu cử diễn ra an toàn và đúng luật.

     Đến nay, các nội dung MTTQ tham gia bầu cử cơ bản đã được triển khai thực hiện tốt, nhờ có sự lãnh đạo của Ban chỉ đạo tỉnh, Ủy ban bầu cử tỉnh, sự phối hợp tích cực của các cơ quan, ban, ngành, tổ chức thành viên của MTTQ. Đặc biệt, đã thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở, phát huy vai trò của nhân dân trong việc giám sát chặt chẽ các bước tiến hành các hoạt động bầu cử. Ngày bầu cử đang đến gần, MTTQ các cấp cần tiếp tục triển khai thực hiện tốt công tác giám sát bầu cử và vận động nhân dân trực tiếp giám sát các quy trình còn lại của công tác bầu cử, góp phần để cuộc bầu cử tiến hành dân chủ, đúng luật, an toàn, tiết kiệm và thành công tốt đẹp.

Mai Hà