Hiệu quả hoạt động của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp được quyết định bởi hiệu quả hoạt động của kỳ họp của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, cộng với hiệu quả hoạt động của các thiết chế như: các cơ quan của Quốc hội, Thường trực Hội đồng nhân dân, các Ban, Tổ đại biểu và đặc biệt là hoạt động của đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp.

Cử tri phát biểu ý kiến đối với các ứng cử viên

     Hiến pháp năm 2013 quy định ngắn gọn, khái quát nhưng khá đầy đủ về vai trò và trách nhiệm của đại biều Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân: là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân; liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri, thực hiện chế độ tiếp xúc, báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và của Hội đồng nhân dân, trả lời những yêu cầu, kiến nghị của cử tri; xem xét, đôn đốc việc giải quyết khiếu nại, tố cáo; vận động nhân dân thực hiện Hiến pháp và pháp luật, chính sách của nhà nước, Nghị quyết của Hội đồng nhân dân, động viên nhân dân tham gia quản lý nhà nước. ( Điều 79 và điều 115 Hiến pháp).

     Nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp với tư cách là cơ quan quyền lực nhà nước, cơ quan đại diện của nhân dân ở trung ương và địa phương là rất rộng, bao trùm tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Hoạt động của đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân là một trong những nhân tố quan trọng và quyết định kết quả thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn của Quốc hội, Hội đồng nhân dân. Cùng với vị trí, vai trò quan trọng của mính, người đại biểu dân cử có trách nhiệm nặng nề mà cử tri và nhân dân tin tưởng giao cho.

     Kỳ họp là hình thức hoạt động quan trọng nhất của Quốc hội và Hội đồng nhân dân. Trách nhiệm đầu tiên và trước hết của đại biểu là tham dự đầy đủ các kỳ họp, phiên họp của Quốc hội và của Hội đồng nhân dân nơi mình là đại biểu, tham gia thảo luận và biểu quyết các vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Có những quy định mang tính chế tài rõ ràng là, nếu đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân không tham dự kỳ họp, phiên họp thì phải có lý do và phải báo cáo trước với người có trách nhiệm. Ngoài kỳ họp, đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân có trách nhiệm tham gia các hoạt động khác của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Thường trực Hội đồng nhân dân, Tổ đại biểu Hội đồng nhân dân.

     Đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân do cử tri bầu ra, là cầu nối giữa nhân dân với Nhà nước. Do vậy, trách nhiệm của mỗi đại biểu là  liên hệ chặt chẽ với cử tri ở đơn vị bầu cử bầu ra mình, chịu sự giám sát của cử tri, thu thập và phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị của cử tri; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cử tri; thực hiện chế độ tiếp xúc cử tri trước và sau mỗi kỳ họp và có thể tiếp xúc theo yêu cầu; báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và của Quốc hội, Hội đồng nhân dân nơi mình là đại biểu, trả lời những yêu cầu và kiến nghị của cử tri. Cùng với việc tiếp xúc với cử tri, mỗi đại biểu có trách nhiệm tiếp công dân theo quy định của pháp luật. Khi nhận được khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân, đại biểu có quyền và trách nhiệm nghiên cứu, kịp thời chuyển đến người có thẩm quyền giải quyết và thông báo cho người khiếu nại, tố cáo, kiến nghị biết; đôn đốc, theo dõi và giám sát việc giải quyết. Người có thẩm quyền giải quyết phải thông báo cho đại biểu về kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân trong thời hạn do pháp luật quy định. Nếu xét thấy việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị không đúng pháp luật, đại biểu có quyền gặp người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị hữu quan để tìm hiểu, yêu cầu xem xét lại; khi cần thiết, có quyền yêu cầu người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị cấp trên trực tiếp của cơ quan, tổ chức, đơn vị đó giải quyết.

     Đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân đều có những quyền hạn được quy định bằng luật. Đó là những đảm bảo để đại biểu có thể thực thi trách nhiệm đại biểu của mình. Đại biểu Quốc hội có quyền chất vấn Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tổng Kiểm toán nhà nước. Người bị chất vấn phải trả lời trước Quốc hội tại kỳ họp Quốc hội hoặc tại phiên họp Ủy ban thường vụ Quốc hội trong thời gian giữa hai kỳ họp Quốc hội; trường hợp cần thiết, Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội cho trả lời bằng văn bản. Nếu đại biểu Quốc hội chưa đồng ý với nội dung trả lời chất vấn thì có quyền chất vấn lại tại phiên họp của Quốc hội, của Ủy ban thường vụ Quốc hội hoặc gửi chất vấn bằng văn bản đến người bị chất vấn. Đại biểu Hội đồng nhân dân có quyền chất vấn Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Phó Chủ tịch và các Ủy viên Ủy ban nhân dân, Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và Thủ trưởng cơ quan thuộc Uỷ ban nhân dân. Người bị chất vấn phải trả lời trước Hội đồng nhân dân. Đại biểu Quốc hôi và Hội đồng nhân dân có quyền kiến nghị với các cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị ở trung ương và địa phương. Người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị này có trách nhiệm tiếp đại biểu, xem xét, giải quyết kiến nghị của đại biểu. Đại biểu có quyền kiến nghị bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, Hội đồng nhân dân bầu. Khi phát hiện có hành vi vi phạm pháp luật, gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, đại biểu có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức hữu quan thi hành những biện pháp cần thiết để kịp thời chấm dứt hành vi vi phạm pháp luật. Khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của đại biểu, đại biểu có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân đó. Quyền miễn trừ của đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân được quy định cụ thể trong Luật tổ chức Quốc hội, Luật tổ chức chính quyền địa phương. Hai luật này cũng quy định những điều kiện đảm bảo cần thiết để đại biểu thực hiện nhiệm vụ của mình.

     Làm đại biểu dân cử là rất vinh dự nhưng trách nhiệm trước cử tri và nhân dân cũng rất nặng nề. Phát huy tốt vai trò, thực hiện tốt trách nhiệm của đại biểu là nhân tố có ý nghĩa quyết định góp phần làm cho Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp hoạt động có hiệu quả và thực chất. Trong cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân vừa qua, cử tri đã lựa chọn và bầu ra những người tiêu biểu nhất từ các ứng cử viên làm Đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp. Đó là những người có năng lực, trình độ, hiểu biết, có kinh nghiệm, đồng thời có phẩm chất về chính trị, đạo đức lối sống. Nhân dân tin tưởng và kỳ vọng, các vị sẽ bắt đầu thực hiện ngay và tốt nhiệm vụ đại biểu của mình, thể hiện bản lĩnh chính trị dám nói, dám làm. Nếu đại biểu có trình độ, năng lực nhưng không có bản lĩnh để nói ra hay ngại nói, ngại va chạm thì không thể đáp ứng yêu cầu. Đại biểu cho dân thì phải nói được, phải diễn đạt được, trình bày được, lập luận được để thuyết phục được mọi người. Bên cạnh đó, người đại biểu cần thường xuyên trau dồi, học tập nhằm nâng cao tầm hiểu biết về chính sách pháp luật để khi gặp phải bất cứ công việc gì trong giám sát hay trong xây dựng pháp luật có thể đưa ra chính kiến của mình, bảo vệ quyền , lợi ích của nhà nước, của người dân; bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Như vậy, chắc chắn đại biểu sẽ luôn giành được tín nhiệm cao của nhân dân trong suốt cả nhiệm kỳ.

Luật gia Hoàng Văn Lợi