Chùa Vĩnh Nghiêm

             Cư dân sinh sống ở đây bằng nghề nông là chính. Họ đã hình thành nên các làng, bản với hình thức kinh tế và văn hoá riêng biệt (làng Thổ Hà - Bắc Giang, là một biểu tượng đặc biệt nhất trong các làng quê cũ của tỉnh). Từ những phương thức trồng trọt, chăn nuôi, từ nếp sinh hoạt, trang phục, phong tục, tập quán cho đến cách nghĩ, cách làm và lối sống… đã tạo nên truyền thống và đặc trưng văn hoá làng, xã Bắc Giang.
           Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, truyền thống ấy vẫn được giữ gìn và phát huy như làng Vân Xuyên (Hoàng Vân - Hiệp Hoà), vì cả làng theo cách mạng mà còn gọi là làng Đỏ; làng Sặt (Liên Sơn- Tân Yên) là làng kháng chiến; lại có làng thủ công đa nghề như làng Thổ Hà; làng rượu Vân Hà (Việt Yên); làng bún Đa Mai (thành phố Bắc Giang); làng mây tre đan Phúc Long, Phúc Tằng (Tăng Tiến - Việt Yên); làng rèn sắt Đức Thắng (Hiệp Hoà); làng quan họ Thổ Hà (Vân Hà - Việt Yên); làng tuồng Tân Dĩnh (Lạng Giang); làng chèo Đồng Quan (Đồng Sơn – Yên Dũng); làng Then (Thái Đào - Lạng Giang)... Lại còn có cả làng võ, làng vật ở Yên Thế, Hiệp Hoà, làng thợ ở Yên Dũng. Và đặc trưng hơn là các bản dân tộc ít người như bản Dao ở Đồng Làng (Sơn Động ), bản Sán Chí ở Kiên Lao (Lục Ngạn ), bản Cao Lan ở Nghè Mản ( Lục Sơn - Lục Nam )....Các dân tộc anh em sinh sống trên những bản làng này đã tạo nên bản sắc văn hoá riêng rất đa dạng và phong phú.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng thăm kho mộc bản Chùa Vĩnh Nghiêm năm 2010

              Cuộc sống tinh thần của người Bắc Giang phong phú và đa dạng, thể hiện một đời sống, một truyền thống văn hóa cao đẹp. Truyền thống văn hóa của nhân dân Bắc Giang biểu hiện qua các sinh hoạt tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng tôn giáo mà sự phản ánh rõ nét nhất là các lễ hội truyền thống hàng năm có sức cuốn hút đông đảo các cộng đồng người ở các làng xã trong vùng. Hội làng đã trở thành đặc trưng riêng của mỗi làng và được tổ chức ở hầu hết các làng xã. Hội làng tồn tại hàng nghìn năm với các nghi lễ, nội dung, hình thức riêng song mục đích chính của lễ hội đều nhằm giúp cho sự thống nhất, đoàn kết trong cộng đồng làng xã, giáo dục truyền thống văn hoá, lịch sử, truyền thống chống ngoại xâm, truyền thống hiếu học, phát triển ngành nghề. Hàng năm Bắc Giang có hơn 500 lễ hội truyền thồng được tổ chức; một số lễ hội tiêu biểu ở Bắc Giang như: lễ hội Yên Thế; lễ hội Xương Giang; lễ hội Suối Mỡ; lễ hội Thổ Hà; lễ hội Chùa La…
        Bắc Giang có hàng nghìn công trình kiến trúc cổ hết sức đặc sắc với nhiều loại hình lớn nhỏ khác nhau như: Đình, đền, chùa, miếu, phủ, từ đường, văn chỉ… Mặc dù đã mất mát đi rất nhiều, song những công trình còn lại như: đình Lỗ Hạnh (Đồng Lỗ - Hiệp Hoà ), xây năm 1576; đình Thổ Hà (Vân Hà - Việt Yên ) xây dựng năm 1686; đình Phù Lão (Đào Mỹ - Lạng Giang) xây dựng thế kỷ XVII; đình Cao Thượng, đình Vường, đình Hả (Tân Yên); chùa Vĩnh Nghiêm (Trí Yên – Yên Dũng); chùa Bổ Đà (Việt Yên); lăng họ Ngọ, lăng Dinh Hương (Hiệp Hòa)… với từng nét kiến trúc, các pho tượng, các di vật, đồ tế khí khác thể hiện những dấu ấn đặc sắc về kỹ thuật tạo dựng công trình và nghệ thuật hội họa, điêu khắc tuyệt tác của người Bắc Giang. Cùng với giếng nước, cây đa, những mái đình, ngôi chùa phong rêu cổ kính từ lâu đã là hình ảnh gắn bó thân thiết của mỗi làng quê, đồng thời cũng là địa điểm đã diễn ra các sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng tâm linh mang tính cộng cảm sâu sắc của mọi người dân trong mỗi cộng đồng làng xã Bắc Giang xưa.
        Bắc Giang có cảnh quan thiên nhiên đẹp như khu thắng cảnh Suối Mỡ, huyện Lục nam; hổ Cấm Sơn, hồ Khuôn Thần, huyện Lục Ngạn; Rừng nguyên sinh Khe Rỗ, huyện Sơn Động với những hệ động, thực vật phong phú, đa dạng, trong đó có nhiều loại quý hiếm nằm trong sách đỏ Việt nam đang được bảo tồn,…đó là điều kiện thuận lợi để Bắc Giang phát triển loại hình du lịch sinh thái nghỉ dưỡng và du lịch khám phá…
        Bắc Giang là vùng đất cổ giàu truyền thống lịch sử, văn hoá. Theo thống kê, khảo sát, tính đến 11/2010 trên toàn tỉnh Bắc Giang có 2.237 di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh. Trong số đó đã lập hồ sơ khoa học và pháp lý xếp hạng được 492 di tích các loại, trong đó có 109 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 383 di tích xếp hạng cấp tỉnh. Trong tổng số 2.237 di tích các loại được phân bổ ở các huyện, thành phố như sau: Huyện Sơn Động 24 di tích; huyện Lục Ngạn 173 di tích; huyện Lục Nam 263 di tích; huyện Lạng Giang 237 di tích; huyện Yên Thế 109 di tích; huyện Tân Yên 347 di tích; huyện Hiệp Hoà 385 di tích; huyện Việt Yên 331 di tích; huyện Yên Dũng 318 di tích; thành phố Bắc Giang 50 di tích. Nổi bật là dấu tích thành cổ Xương Giang; khu di tích cuộc khởi nghĩa nông dân Yên Thế; khu di tích cách mạng Hoàng Vân, di tích Y Sơn (Hiệp Hoà); cây Dã hương nghìn năm tuổi (Lạng Giang) đã được vua Cảnh Hưng sắc phong là “Quốc chúa Đô mộc Đại Vương”, Kho mộc bản kinh Phật hơn 3.000.000 bản được lưu giữ tại chùa Vĩnh Nghiêm (Yên Dũng) đang được Bộ Văn hoá- Thể thao và Du lịch trình UNESCO xem xét, công nhận là di sản tư liệu của nhân loại,...
        Bắc Giang cũng là tỉnh có kho tàng văn nghệ dân gian khá phong phú như: truyện thần thoại, truyện cổ tích, huyền thoại, giai thoại, truyện cười, tục ngữ, ca dao, hát ví, hát trống quân, hát quan họ, chèo, ca trù và dân ca của các dân tộc thiểu số. Vừa qua, dân ca Quan họ và Ca trù được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Bắc Giang vinh dự được trao bằng công nhận cho cả hai di sản đó.

Các làng quan họ của Bắc Giang nhận Bằng công nhận của UNESCO

              Do những biến cố lịch sử từng giai đoạn, sự thay đổi chuyển biến của xã hội từng thời kỳ cùng với thời gian và tác động của thiên nhiên mà làng xã và lễ hội cũng có chung số phận thăng trầm. Thiết chế văn hoá làng bị phá vỡ, nội dung văn hoá làng cũng bị phôi pha, mờ nhạt. Nhiều ngôi đình, ngôi chùa, cây đa, bến nước...vốn là biểu tượng văn hoá của dân tộc cũng mất đi vẻ uy nghiêm, nhiều di tích lịch sử - văn hoá, danh lam thắng cảnh bị xâm lấn mà trở thành hoang phế, nhiều lễ hội chỉ còn trong ký ức của người dân. Những năm gần đây, chính quyền  các cấp tỉnh Bắc Giang đã có những biện pháp tích cực nhằm tôn tạo lại các di tích lịch sử, di tích văn hóa, khôi phục các lễ hội truyền thống với đầy đủ ý nghĩa tinh thần. Những nội dung của văn hoá làng được đặt ra trong tiến trình xây dựng trên tất cả bình diện: văn hoá xã hội, văn hoá tư tưởng, văn hoá nghệ thuật, văn hoá tâm linh. Ở từng bình diện, nhiều biểu tượng và nét đẹp văn hoá đã trở thành biểu trưng mang giá trị truyền thống như: luỹ tre làng, cây đa, bến nước, sân đình, lời ru, tiếng trống chèo, lời ca quan họ, điệu hát then...được phục hồi. Những di tích lịch sử, văn hoá, những danh lam thắng cảnh không những được Nhà nước quan tâm, mà nhân dân còn phấn khởi đầu tư công sức, tiền của giữ gìn tu bổ. Những di tích khảo cổ, văn bia, thần tích, thần phả, những câu chuyện dân gian, truyền thuyết, những phương ngôn, ca dao, tục ngữ, ngạn ngữ, và biết bao hương ước cũ đã được sưu tầm, khai thác và gìn giữ./.

BBT